Complexe projecten: Chaos en orde tegelijkertijd

In het hedendaags denken staat chaos voor een revolutionair andere benadering. Het is een bril om door naar de werkelijkheid te kijken en waarmee je voortdurende bewegingen, sprongsgewijze veranderingen en complexe patronen kunt beschrijven en begrijpen. Chaos en orde wisselen elkaar af en bestaan naast elkaar. Dee Hock heeft hiervoor is de term ‘chaordic’ geïntroduceerd: chaotisch en ordelijk tegelijk. Hock is de ultieme ondernemende pionier van het chaos- en complexiteitsparadigma in het management. In 1970 richtte hij VISA International op – de creditcardmaatschappij – in zijn ogen de eerste chaordische onderneming in de wereld. Hock gebruikte de volgende definitie voor ‘chaordic’:

By chaord, I mean any self-organizing, adaptive, nonlinear, complex organism, organization or community, whether physical, biological or social, the behavior of which harmoniously blends characteristics of both order and chaos. Briefly stated, a chaord is any chaotically ordered complex. Loosely translated to social organizations, it would mean the harmoniously blending of intellectual and experiential learning.

De definitie van chaordisch in dit artikel, is op de kijk van Dee Hock geïnspireerd: chaos én orde tegelijkertijd. Chaordisch laat een patroon zien dat noch door regelmaat, noch door chaos wordt gedomineerd. Een chaordisch systeem of een chaordisch project wordt vandaag de dag gebruikt als metafoor voor organisaties waarin chaos en orde in balans zijn. Er is bij chaordische projecten geen ambitie om op voorhand te streven naar controle van een beheersbare situatie. Het is dus niet het verloop van chaos naar orde, maar het zien van orde in de chaos. Een project met de volgende karakteristieken: veel complexiteit, onzekerheid, vaagheid, tijdsdruk en noviteit (het ‘buitengebied’) kan chaordisch genoemd worden. Het is een dynamisch arrangement van elementen die een geheel vormen. Deze projecten ontwikkelen zich niet lineair, maar gedragen zich zowel onvoorspelbaar als geordend.

Complexiteit

Is de eigenschap van elk geheel dat uit een groot aantal interacterende delen bestaat.

Onzekerheid

Is een toestand met gebrek aan kennis over die toestand en het onvermogen om dat gebrek te meten.

Tijd

Is een combinatie van gepercipieerde tijdsdruk en prioriteit. Prioriteit is een combinatie van mate van urgentie en belangrijkheid. Tijdsdruk ontstaat door een onjuiste opvatting van prioriteit.

Noviteit

Is de kwaliteit van het nieuwe, opvallende, originele of ongewone.

Vaagheid

Is de toestand die ontstaat door onduidelijkheid, of die onduidelijkheid tot gevolg heeft. Het is niet het streven om de vaagheid zo snel mogelijk op te lossen; het is de kunst om vaagheid te accepteren.

Projecten welke hoog scoren op de voorgaande 5 karakteristieken kunnen ervaren worden als een chaosproject. Er is veel verbinding, vaagheid, veel nieuwigheid en daardoor creativiteit, veel onzekerheid en een hoge prioriteit. Toch is er wel degelijk orde in te zien. Vandaar de naamgeving voor deze projecten, chaordisch: chaos en orde tegelijkertijd. Maar dan moet je die orde wel willen zien. Daarvoor moet je de bril van het reductionisme (uiteenrafelen, vereenvoudigen) of determinisme (een oorzaak leidt tot een voorspelbaar gevolg) afzetten en die van het complexiteitsdenken (alles hangt met alles samen) opzetten.

Een complex project vraagt een holistische aanpak, waar voortdurend een hermeneutische beweging wordt gemaakt: inzoomen op een detail en direct weer uitzoomen naar het geheel. Inzoomen op een technisch probleem en direct de vraag: Wat betekent dit voor het geheel? Inzoomen op een belang van een specifieke stakeholder en direct weer uitzoomen naar het totale krachtenveld. Inzoomen op een stukje ontwerp en direct weer uitzoomen op de bedoeling van het project. Inzoomen op een resultaat en direct weer uitzoomen naar het hogere doel. Niet alleen de projectleider, maar elke betrokkene van het complexe project moet dit doen en kunnen. Moeilijk? Nee hoor, niet zolang ze het geheel kennen. En daar gaat het nu juist vaak mis.

Wil je meer over bovenstaand onderwerp te weten komen of de achtergrond leren kennen?: het artikel komt uit het boek ‘Value-Based Project Management, Scherpte en focus aanbrengen in complexe projecten’. Dit boek is geschreven door Nicoline Theodora Mulder, Nicoline is consultant en onderzoeker op het gebied van projectmanagement en gepromoveerd op een projectaanpak vanuit chaosdenken.

Nicoline Mulder
Zij is een van de personen welke ons regelmatig weer aan het denken zet. Sparren met Nicoline over projecten is voor ons een feestje en leidt altijd weer tot nieuwe inzichten.