Bescheiden leiden

Hoewel bescheidenheid door velen wordt gezien als een goede eigenschap, is het niet een van de eerste eigenschappen die in verband wordt gebracht met leiderschap. In gesprekken over leiderschap die gevoerd zijn met projectmanagers, kwam bescheidenheid echter verrassend vaak en op verschillende manieren naar voren. Onderzoekers die geschreven hebben over bescheidenheid, zoals Jim Collins, waren verrast door hun eigen vondst over het belang van bescheiden leiderschap.

‘Bescheidenheid is als ondergoed: essentieel, maar ongepast wanneer het zichtbaar is.’

Dat bescheidenheid een interessant fenomeen is, wordt treffend omschreven door bedrijfskundige Dusya Vera en econoom Antonio Rodriguez-Lopez. Zij betogen dat bescheiden leiderschap binnen organisaties een bron van concurrentievoordeel vormt. Bescheidenheid, in tegenstelling tot andere deugden, is volgens hen minder opvallend. Waar bijvoorbeeld dankbaarheid, rechtvaardigheid of compassie bij leiders goed zichtbaar kan zijn, bevindt bescheidenheid zich bijna inherent onder het oppervlak. ‘Bescheidenheid is als ondergoed: essentieel, maar ongepast wanneer het zichtbaar is.’ Jezelf zichtbaar presenteren als bescheiden is dan ook simpelweg niet mogelijk. In de woorden van Gerrit Komrij: ‘De echte bescheidenheid bestaat alleen daar waar ze niet bestaat. Zodra ze haar kop opsteekt heeft ze zich al omgebracht.’
Los van dat het een interessant onderwerp is, is bescheidenheid ook een veelzijdig begrip in de zin dat er op verschillende manieren naar gekeken kan worden. Een aantal perspectieven laten we aan bod komen.

Bescheidenheid als balans

Bescheidenheid heeft voor sommigen een negatieve connotatie en kan geassocieerd worden met zaken als verlegenheid en gebrek aan zelfvertrouwen of ambitie. Aan de andere kant is men in Nederland ook niet snel gesteld op mensen die hun eigen succes te veel benadrukken. Hoe kunnen we in dit opzicht naar het begrip bescheidenheid kijken? Robert Solomon, een Amerikaanse professor in filosofie, stelde een mooie definitie van bescheidenheid voor: ‘Bescheidenheid is een realistische inschatting van iemands eigen bijdrage en de erkenning van de bijdragen van anderen, samen met geluk, waardoor iemands eigen succes mogelijk werd.’ Hierbij gaat bescheidenheid dus niet om het wegcijferen van jezelf, maar om het reëel op waarde schatten van zowel jezelf als andere factoren. Het vergt het vermogen om te kunnen reflecteren op succes, falen, werk en het leven in het algemeen, zonder het negatieve of het positieve te overdrijven.

Het interessante van deze blik op bescheidenheid is dat het gaat om het vinden van de balans. Dat is een positieve manier van kijken naar het onderwerp: gebalanceerd is immers beter dan ongebalanceerd. Deze balans is door Vera en Rodriguez-Lopez beschreven als de dunne lijn tussen gezond zelfvertrouwen, zelfwaarde en zelfreflectie enerzijds, en zelfoverschatting, arrogantie en koppigheid anderzijds. Net zoals arrogantie een negatieve extreme is, is gebrek aan zelfwaarde dat ook. Ergens daartussen zit een positief optimum, wat je als bescheidenheid kan beschouwen. Als je dat doet, wordt het ook mogelijk om bescheidenheid te zien als iets dat prima kan samengaan met ambitie en gedrevenheid. Sterker nog, de combinatie van bescheidenheid en gedrevenheid wordt door Jim Collins, auteur van onder andere Good to Great, omschreven als het type leiderschap dat nodig is om van een good company naar een great company te groeien.

Bescheidenheid als bron van ideeën

Een ander perspectief op bescheidenheid is het te zien als bron voor ideeën. In gesprekken die gevoerd zijn met projectmanagers kwam dit op verschillende manieren naar voren. Zo maakt bescheidenheid dat je minder snel uitspraken doet vanuit eigen overtuigingen en oordelen en dat je meer open staat voor alternatieven. Daarnaast maakt het dat er ruimte is voor weerwoord en dat je in staat bent je eigen standpunten opzij te zetten indien nodig. Wanneer leiders deze ruimte niet geven, komen ideeën niet naar voren.

Daaronder ligt nog het besef dat het geven van deze ruimte essentieel is. Projectmanagers geven aan dat je zal moeten erkennen dat je het zelf allemaal niet weet en dat je moet aanvaarden dat je de kennis en inzichten van anderen nodig hebt om uiteindelijk tot iets goeds te komen. Op momenten dat kennis en kunde naar boven moet komen, moet je als projectmanager gewoon even een stap terug doen en luisteren. Deze bevindingen komen opvallend overeen met de onderbouwing voor het belang van bescheidenheid van Vera en Rodriguez-Lopez. Zij zien openstaan voor nieuwe paradigma’s en het vermogen om om advies te vragen als mechanismen waardoor bescheidenheid leidt tot leervermogen.

Bescheidenheid als kalmeermiddel

Bescheidenheid brengt ook rust. Projectmanagers omschrijven zaken als ego of ijdelheid als risico. Je vereenzelvigen met een project, of met het succes van een project, maakt je erg kwetsbaar. Immers, fouten en moeilijke tijden binnen een project stralen des te meer op jou af, met alle stress van dien. Tip: haal je plezier uit je werk en niet uit het halen van de voorpagina. Wanneer je het ook aan anderen laat, maak je het voor jezelf ook een stuk rustiger. Ego en ijdelheid maken dat ‘je gelijk wil halen’ belangrijk voor je is, terwijl gelijk hebben lang niet altijd helpt. Bescheidenheid maakt dat je meningsverschillen of verschillende visies makkelijker kan accepteren, waardoor je weerbaarder en rustiger wordt.

Bescheidenheid zorgt ervoor dat je fouten en beperkingen kunt toegeven. Het mooie hieraan is dat dit meteen een vertrekpunt vormt voor groei en verbetering. Het alternatief, zoals het verbergen van fouten omwille van trots, zorgt juist voor zorgen en stress. Bovendien bewerkstelligt het het tegenovergestelde. Het verbergen van fouten is iets waar mensen doorheen prikken waarna het aanzien doet dalen, terwijl fouten toegeven en er iets mee doen begrip zal opleveren.

Gelukkig is bescheidenheid iets waar je mee aan de slag kan, zowel voor jezelf als op organisatieniveau. Makkelijk is het natuurlijk niet: meer op de voorgrond treden wanneer je van nature teruggetrokken bent of een stap achteruit wanneer je graag enthousiast je verhaal doet, gaat niet vanzelf. Ga vooral op zoek naar de balans, met meer rust en goede ideeën tot gevolg.